FARABİ VE FELSEFESİ ÜZERİNE
EbûNasr Muhammed b. Muhammed b. Tarhan b. Uzluğ el-Fârâbî et-Türkî (ö. 950), 10. Yüzyılda İslâm felsefesini metod, terminoloji ve problemler açısından temellendiren ünlü Türk filozofu Farab’ininbugünkü Kazakistan sınırları içinde eski bir şehir olan OtraryakınlarındakiVesiç’te (eski adıyla Türkistan/Farab) yaklaşık 871 yılında doğduğu tahmin edilmektedir. Çağdaşı olan Batılıların Alfarabius ve Abunaser olarak tanıdığı Farabi, Mantık, Matematik, Fizik, Metafizik, Müzik, Ahlak, Siyaset gibi alanlarda çok sayıda eser kaleme almış Meşşaî filozoftur. Arapça başta olmak üzere Süryanice, Farsça, Grekçe,Soğdça dillerini bilen filozof, İslam düşüncesine ait Uluhiyet, Nübüvvet ve Meadmeselelerini felsefi tarzda temellendirmiş olmasıyla ön plana çıkmıştır. Fârâbî, kazandığı haklı şöhretten dolayı Aristo’dan sonra “Muallim-i Sânî” unvanıyla anılmıştır.
Fârâbî’nin düşünce sistemi varlığın ilkesini mânevî saymakla birlikte geometri ve mantığı temel alan, fizikten (tabiat ilimleri) geçerek metafiziğe yükselen bir sistemdir. Fârâbî’ye göre felsefe varlık olarak varlığın bilgisidir; yani bütün kâinatı önümüze seren ve her şeyi kuşatan küllî bir ilimdir. Bu bağlamda felsefe, varlığın ilk prensibini ve en son gayesini araştıran, onun işleyişini sebep-sonuç ilişkisi içinde yorumlayan küllî bir ilimdir. Fârâbî, filozofun yapması gereken şeyin ise kendi gücü ölçüsünde Allah’a benzemek olduğunu ifade eder. O bundan, ruhî ve ahlâkî arınmanın yanı sıra filozofun fikren de aydınlanarak Tanrı gibi varlığın evrensel bilgisine sahip olmasını kastediyordu; buna karşılık ruhunu ve ahlâkını arındırma kaygısı taşımayan ve sadece teorik bilgilerle yetinen kimseye “sahte filozof” demektedir. Nitekim ona göre filozofun nihai amacı önce kendi ahlâkını, sonra ailesinin ve ülkesindekilerin ahlâkî durumlarını düzeltip iyileştirmek olmalıdır. Bunu başarabilmenin yolu ona göre önce geometri, mantık ve sağlam bir fizik bilgiye sahip olmak sonrada metafizik bilgiye yükselmektir. Yine ona göre hakikate ulaşabilmek için insan her şeyden önce haz ve şehvet duygusunu yenerek ahlâkını düzeltmeli, sağlam bir iradeye sahip olabilmek için zihnî melekelerini geliştirip güçlendirmeli, hırs derecesinde bir istekle sürekli çalışmalı, başlıca meşguliyet alanı ilim olmalıdır.
Fârâbî varlıkları sınıflandırırken en üstte bulunan, en salt ve en mükemmel olan “ilk sebep”ten (Tanrı) başlayarak basitlik ve mükemmelliğin en alt düzeyinde yer alan ilk maddeye (heyûlâ) kadar iner. Buna göre varlık mertebelerinin ilki, insan aklının ulaşabildiği en kutsal varlık olan Tanrı’dır. Ona göre dinî terminolojide Cebrâil veya Rûhulkudüs adı verilen faal akıl, Tanrı ile ay altı âlemi arasında aracı durumundadır. İslâm felsefesi tarihinde ilk defa Fârâbî dinî geleneğin dışına çıkarak Tanrı-varlık ilişkisini sudûr veya kozmik akıllar teorisi denilen bir sistemle yorumlamıştır. Sudûr teorisiyle Fârâbî ezelî olanla sonradan olan, değişmeyenle değişikliğe uğrayan, bir ve mutlak olanla çok vemümkin olan varlıklar arasındaki ilişkiyi belirlemek, böylece bütün kâinatı hiyerarşik bir sistem içinde yorumlamak istemiştir. Buna göre ilk varlık olan Allah her türlü iyilik, güzellik ve yetkinliğin kaynağıdır. Fârâbî’nin ahlâk felsefesinin temelini eğitim ve iyi davranışlar, son hedefini ise mutluluk oluşturmaktadır. İnsan mutlu olmak için yaratılmıştır ve sınırlı da olsa bu mutluluğu tek başına gerçekleştirme güç ve imkânına sahiptir. Şüphesiz her insanın iradeli davranışlarının belli bir amacı vardır; insan daima iyi ve mükemmel olanı kendisine amaç edinmekte ve o doğrultuda hareket etmektedir. Mutluluk öyle bir değerdir ki hiçbir şeye araç olmayıp doğrudan doğruya amaçtır. Çünkü insan mutluluğu elde ettikten sonra her türlü tatmini onda bulup başka hiçbir şeye ihtiyaç duymaz. Ancak bazı insanlar mutluluğu servette, bazıları maddî hazlarda, bazıları politik güçte, bazıları da bilgide arar; Fârâbî’ye göre ise gerçek ve en yüksek mutluluk bilgiyle aydınlanmaktır. Bu da insan aklının olgunlaşıp faal akılla irtibat kurması (ittisâl) ve evrensel bilgiyle aydınlanması olayıdır. Bu bağlamda Fârâbî bütün insanlığın sahip olduğu faziletleri nazarî, fikrî, ahlâkî ve amelî olmak üzere dört kategoride değerlendirir. Ona göre gerçek mutluluğa sıradan insanlar değil ancak peygamberler ve filozoflar ulaşabilir. Şu halde bu mutluluğun gündelik dildeki mutlulukla yani bedenî hazlarla, refah veya geçici tatminlerle bir ilgisi yoktur. Gerçek mutluluk, insan aklının maddenin hâkimiyetinden bütünüyle sıyrılıp mânevî bir varlık olan faal aklın feyziyle aydınlanması ve ondan pay almasıdır. Farabi, bu entelektüel ve ahlaki mutluluğun ancak erdemli toplum içerisinde ve erdemli bir devletin riyasetinde mümkün olduğunu belirtmektedir.
Takım | O | G | M | B | A | Y | P | AV | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1 | Galatasaray | 14 | 9 | 3 | 2 | 25 | 10 | 29 | +15 |
2 | Beşiktaş | 14 | 9 | 4 | 1 | 29 | 19 | 28 | +10 |
3 | Alanyaspor | 15 | 8 | 4 | 3 | 24 | 12 | 27 | +12 |
4 | Gaziantep FK | 14 | 7 | 1 | 6 | 27 | 16 | 27 | +11 |
5 | Fenerbahçe | 14 | 8 | 4 | 2 | 27 | 20 | 26 | +7 |
6 | Hatayspor | 14 | 7 | 4 | 3 | 20 | 16 | 24 | +4 |
7 | Fatih Karagümrük | 14 | 5 | 3 | 6 | 23 | 17 | 21 | +6 |
8 | Yeni Malatyaspor | 14 | 5 | 4 | 5 | 18 | 17 | 20 | +1 |
9 | Trabzonspor | 15 | 5 | 5 | 5 | 16 | 19 | 20 | -3 |
10 | Konyaspor | 14 | 5 | 5 | 4 | 18 | 14 | 19 | +4 |
11 | Göztepe | 15 | 4 | 4 | 7 | 21 | 18 | 19 | +3 |
12 | Çaykur Rizespor | 14 | 5 | 5 | 4 | 20 | 22 | 19 | -2 |
13 | Kasımpaşa | 15 | 5 | 6 | 4 | 18 | 23 | 19 | -5 |
14 | Sivasspor | 14 | 4 | 5 | 5 | 13 | 16 | 17 | -3 |
15 | Antalyaspor | 15 | 4 | 6 | 5 | 15 | 24 | 17 | -9 |
16 | Başakşehir FK | 14 | 4 | 6 | 4 | 21 | 24 | 16 | -3 |
17 | Gençlerbirliği | 14 | 4 | 7 | 3 | 14 | 23 | 15 | -9 |
18 | MKE Ankaragücü | 14 | 3 | 8 | 3 | 16 | 22 | 12 | -6 |
19 | Denizlispor | 14 | 3 | 8 | 3 | 14 | 24 | 12 | -10 |
20 | BB Erzurumspor | 15 | 3 | 9 | 3 | 15 | 28 | 12 | -13 |
21 | Kayserispor | 14 | 2 | 8 | 4 | 9 | 19 | 10 | -10 |
Takım | O | G | M | B | A | Y | P | AV | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1 | Altay | 16 | 10 | 4 | 2 | 30 | 14 | 32 | +16 |
2 | Giresunspor | 16 | 9 | 2 | 5 | 22 | 13 | 32 | +9 |
3 | Samsunspor | 16 | 8 | 2 | 6 | 22 | 15 | 30 | +7 |
4 | Tuzlaspor | 16 | 9 | 4 | 3 | 27 | 21 | 30 | +6 |
5 | Adana Demirspor | 16 | 8 | 4 | 4 | 27 | 16 | 28 | +11 |
6 | İstanbulspor | 15 | 8 | 3 | 4 | 27 | 16 | 28 | +11 |
7 | Ankara Keçiörengücü | 16 | 8 | 4 | 4 | 22 | 12 | 28 | +10 |
8 | Altınordu | 16 | 8 | 5 | 3 | 22 | 22 | 27 | 0 |
9 | Bursaspor | 16 | 7 | 6 | 3 | 30 | 27 | 24 | +3 |
10 | Bandırmaspor | 16 | 6 | 7 | 3 | 20 | 19 | 21 | +1 |
11 | Ümraniyespor | 16 | 4 | 7 | 5 | 16 | 25 | 17 | -9 |
12 | Boluspor | 16 | 4 | 8 | 4 | 16 | 20 | 16 | -4 |
13 | Menemenspor | 16 | 3 | 6 | 7 | 16 | 23 | 16 | -7 |
14 | Adanaspor | 14 | 4 | 7 | 3 | 20 | 20 | 15 | 0 |
15 | Balıkesirspor | 15 | 4 | 8 | 3 | 16 | 23 | 15 | -7 |
16 | Akhisarspor | 15 | 3 | 8 | 4 | 12 | 22 | 13 | -10 |
17 | Ankaraspor | 15 | 2 | 10 | 3 | 9 | 24 | 9 | -15 |
18 | Eskişehirspor | 16 | 0 | 10 | 6 | 10 | 32 | 3 | -22 |
Takım | O | G | M | B | A | Y | P | AV | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1 | Eyüpspor | 17 | 13 | 2 | 2 | 42 | 14 | 41 | +28 |
2 | Van Spor | 18 | 11 | 3 | 4 | 30 | 16 | 37 | +14 |
3 | Turgutluspor | 18 | 12 | 6 | 0 | 22 | 25 | 36 | -3 |
4 | Sakaryaspor | 16 | 9 | 3 | 4 | 26 | 15 | 31 | +11 |
5 | Kırşehir Belediyespor | 18 | 8 | 4 | 6 | 23 | 15 | 30 | +8 |
6 | Serik Belediyespor | 17 | 7 | 3 | 7 | 27 | 19 | 28 | +8 |
7 | Bodrumspor | 18 | 7 | 6 | 5 | 40 | 29 | 26 | +11 |
8 | Sivas Belediyespor | 18 | 6 | 4 | 8 | 31 | 22 | 26 | +9 |
9 | Kırklarelispor | 17 | 6 | 3 | 8 | 19 | 12 | 26 | +7 |
10 | Pazarspor | 16 | 8 | 6 | 2 | 27 | 24 | 26 | +3 |
11 | Karacabey Belediyespor | 18 | 7 | 7 | 4 | 22 | 19 | 25 | +3 |
12 | Tarsus İdman Yurdu | 16 | 6 | 5 | 5 | 25 | 18 | 23 | +7 |
13 | Etimesgut Belediyespor | 18 | 6 | 7 | 5 | 17 | 19 | 23 | -2 |
14 | 1922 Konyaspor | 18 | 5 | 9 | 4 | 22 | 20 | 19 | +2 |
15 | Pendikspor | 17 | 5 | 11 | 1 | 23 | 24 | 16 | -1 |
16 | Kastamonuspor | 16 | 4 | 8 | 4 | 16 | 25 | 16 | -9 |
17 | Mamak FK | 17 | 4 | 9 | 4 | 18 | 41 | 16 | -23 |
18 | Elazığspor | 18 | 5 | 10 | 3 | 24 | 35 | 15 | -11 |
19 | Bayburt Özel İdare Spor | 15 | 3 | 10 | 2 | 10 | 25 | 11 | -15 |
20 | Kardemir Karabükspor | 18 | 0 | 16 | 2 | 6 | 53 | 1 | -47 |
Takım | O | G | M | B | A | Y | P | AV | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1 | 1928 Bucaspor | 15 | 11 | 2 | 2 | 33 | 10 | 35 | +23 |
2 | Diyarbekirspor | 15 | 10 | 2 | 3 | 21 | 10 | 33 | +11 |
3 | Yeşilyurt Belediyespor | 15 | 8 | 5 | 2 | 22 | 11 | 26 | +11 |
4 | Ofspor | 14 | 7 | 3 | 4 | 22 | 16 | 25 | +6 |
5 | Arnavutköy Belediye | 14 | 7 | 4 | 3 | 19 | 13 | 24 | +6 |
6 | Edirnespor | 15 | 6 | 5 | 4 | 21 | 20 | 22 | +1 |
7 | Fatsa Belediyespor | 15 | 6 | 5 | 4 | 14 | 15 | 22 | -1 |
8 | Belediye Derincespor | 15 | 5 | 4 | 6 | 18 | 14 | 21 | +4 |
9 | 1877 Alemdağspor | 15 | 5 | 6 | 4 | 21 | 26 | 19 | -5 |
10 | Nevşehir Belediyespor | 15 | 5 | 7 | 3 | 18 | 16 | 18 | +2 |
11 | Artvin Hopaspor | 15 | 5 | 8 | 2 | 20 | 31 | 17 | -11 |
12 | Payasspor | 15 | 4 | 7 | 4 | 19 | 21 | 16 | -2 |
13 | Çankaya FK | 15 | 5 | 9 | 1 | 13 | 26 | 16 | -13 |
14 | Kızılcabölükspor | 15 | 3 | 7 | 5 | 16 | 22 | 14 | -6 |
15 | Antalya Kemerspor | 15 | 2 | 8 | 5 | 14 | 28 | 11 | -14 |
16 | Manisaspor | 15 | 1 | 8 | 6 | 10 | 22 | 9 | -12 |
Tarih | Ev Sahibi | Sonuç | Konuk Takım |
---|---|---|---|
02/01/2021 | BB Erzurumspor | vs | Gaziantep FK |
02/01/2021 | Sivasspor | vs | Denizlispor |
02/01/2021 | Alanyaspor | vs | Başakşehir FK |
02/01/2021 | MKE Ankaragücü | vs | Yeni Malatyaspor |
02/01/2021 | Galatasaray | vs | Antalyaspor |
02/01/2021 | Hatayspor | vs | Konyaspor |
03/01/2021 | Çaykur Rizespor | vs | Gençlerbirliği |
03/01/2021 | Fatih Karagümrük | vs | Trabzonspor |
03/01/2021 | Kayserispor | vs | Beşiktaş |
04/01/2021 | Kasımpaşa | vs | Fenerbahçe |
06/01/2021 | Beşiktaş - Çaykur Rizespor | Beşiktaş ligde evindeki son 5 maçını kazandı | Beşiktaş kazanır |
06/01/2021 | Antalyaspor - Fatih Karagümrük | Fatih Karagümrük ligde deplasmandaki son 7 maçında hiç kazanamadı | Antalyaspor yenilmez |
Tarih | Ev Sahibi | Sonuç | Konuk Takım |
---|---|---|---|
02/01/2021 | Ankara Keçiörengücü | vs | Bursaspor |
02/01/2021 | Ümraniyespor | vs | Akhisarspor |
02/01/2021 | Altınordu | vs | Balıkesirspor |
03/01/2021 | Bandırmaspor | vs | Altay |
03/01/2021 | Giresunspor | vs | Tuzlaspor |
03/01/2021 | İstanbulspor | vs | Ankaraspor |
03/01/2021 | Samsunspor | vs | Adanaspor |
04/01/2021 | Eskişehirspor | vs | Boluspor |
04/01/2021 | Adana Demirspor | vs | Menemenspor |
04/01/2021 | Adana Demirspor - Menemenspor | Menemenspor ligdeki son 6 maçında hiç kazanamadı | Adana Demirspor yenilmez |
07/01/2021 | Ankaraspor - Adanaspor | Ankaraspor ligde evindeki son 6 maçında hiç kazanamadı | Adanaspor yenilmez |
07/01/2021 | İstanbulspor - Balıkesirspor | İstanbulspor ligde evindeki son 7 maçında hiç kaybetmedi | İstanbulspor yenilmez |
07/01/2021 | İstanbulspor - Balıkesirspor | Balıkesirspor ligdeki son 6 maçında hiç kazanamadı | İstanbulspor yenilmez |
Tarih | Ev Sahibi | Sonuç | Konuk Takım |
---|---|---|---|
02/01/2021 | Bayburt Özel İdare Spor | vs | Tarsus İdman Yurdu |
02/01/2021 | Kastamonuspor | vs | Eyüpspor |
03/01/2021 | Mamak FK | vs | Pazarspor |
06/01/2021 | Bodrumspor | vs | Turgutluspor |
06/01/2021 | Karacabey Belediyespor | vs | Etimesgut Belediyespor |
06/01/2021 | Kırklarelispor | vs | Tarsus İdman Yurdu |
06/01/2021 | Kırşehir Belediyespor | vs | Kardemir Karabükspor |
06/01/2021 | Mamak FK | vs | Serik Belediyespor |
06/01/2021 | Pazarspor | vs | 1922 Konyaspor |
06/01/2021 | Pendikspor | vs | Bayburt Özel İdare Spor |
Tarih | Ev Sahibi | Sonuç | Konuk Takım |
---|---|---|---|
02/01/2021 | Arnavutköy Belediye | vs | Ofspor |
28/01/2021 | Antalya Kemerspor | vs | 1877 Alemdağspor |
28/01/2021 | Belediye Derincespor | vs | Arnavutköy Belediye |
28/01/2021 | Çankaya FK | vs | Kızılcabölükspor |
28/01/2021 | Diyarbekirspor | vs | Manisaspor |
28/01/2021 | Edirnespor | vs | Artvin Hopaspor |
28/01/2021 | Fatsa Belediyespor | vs | Nevşehir Belediyespor |
28/01/2021 | Ofspor | vs | 1928 Bucaspor |